Đình làng Hoàng Xá thờ
đức Quý Minh, Vị thứ
ba trong “ Tam vị đại vương thượng đẳng thần
Tản Viên sơn thánh” – Đệ
tam Tản Viên sơn thánh Nguyễn
Hiển – Hữu Kiên Thần,
hữu Đô Đài đại phu Quý Minh Đại
vương thượng đẳng thần
Truyền thuyết ghi lại rằng : Vào đời
Hùng vương 18 ( Hùng Duệ Vương ở động Lăng Xương, phủ Gia Hưng, đạo Sơn Tây có
một gia đình hai anh em ruột họ Nguyễn.
Người anh là Nguyễn Cao Hành, vợ là
Lê Thị Đen.
Người em là Nguyễn Ban, vợ là Tạ Thị
Hoan.
Hai ông đã cao tuổi mà vẫn chưa có con nối dõi, nên rất đỗi buồn phiền.
Trong một ngày giỗ tổ hai anh em than thở cùng nhau rồi cùng phân phát của cải làm phúc để cầu lấy chút thừa tự.
Hai ông đã cao tuổi mà vẫn chưa có con nối dõi, nên rất đỗi buồn phiền.
Trong một ngày giỗ tổ hai anh em than thở cùng nhau rồi cùng phân phát của cải làm phúc để cầu lấy chút thừa tự.
Bẵng đi có đến dăm năm. Vào một ngày
xuân hai ông lên thăm núi thiêng Tản Lĩnh. Trên đường xuống núi hai ông gặp một
Tiên lão. Hiểu được tâm tư hai ông,Tiên lão giúp táng phần mộ tổ hai ông trên
núi Thu Tinh.
Một năm sau hai bà vợ của các ông đều mang thai. Tháng Giêng năm Đinh Hợi, ông bà Nguyễn Cao Hành sinh được một người con trai đặt tên là Tuấn. Ông bà Nguyễn Ban sinh đôi hai trai đặt tên là Sùng và Hiển.
Trong” Hùng Duệ vương triều công thần nhị vị đại vương ngọc phả cổ lục” lại chép như sau :”… Ông bà tuổi đã cao nhưng chưa có con trai, ông bà biện tiền, hương lẽ vật vào Động trên núi Tuyết đất Đường Lâm đẻ cầu tự. Cuối canh ba ông mộng thấy có hai cụ già cao lớn, mũ áo tề chỉnh tự xưng là anh em của thần núi,dòng dõi nhà Hùng bảo cho hay rằng: Nhà anh đức dầy, trời soi xét tới, định liệu cho anh em ta giáng sinh vào đời, sớm muộn đã định, đừng buồn rầu thêm nữa. Nói xong cùng biến.
Ngày hôm sau ông bà tạ lễ vè nhà. Ngay cuối canh tư hôm đó bà Tạ Thị Hoan nghỉ tại buồng trong bỗng nhiên thấy mộng hai ngôi sao lấp lánh ánh quang xà suống, bà liền nuốt lấy.
Một năm sau hai bà vợ của các ông đều mang thai. Tháng Giêng năm Đinh Hợi, ông bà Nguyễn Cao Hành sinh được một người con trai đặt tên là Tuấn. Ông bà Nguyễn Ban sinh đôi hai trai đặt tên là Sùng và Hiển.
Trong” Hùng Duệ vương triều công thần nhị vị đại vương ngọc phả cổ lục” lại chép như sau :”… Ông bà tuổi đã cao nhưng chưa có con trai, ông bà biện tiền, hương lẽ vật vào Động trên núi Tuyết đất Đường Lâm đẻ cầu tự. Cuối canh ba ông mộng thấy có hai cụ già cao lớn, mũ áo tề chỉnh tự xưng là anh em của thần núi,dòng dõi nhà Hùng bảo cho hay rằng: Nhà anh đức dầy, trời soi xét tới, định liệu cho anh em ta giáng sinh vào đời, sớm muộn đã định, đừng buồn rầu thêm nữa. Nói xong cùng biến.
Ngày hôm sau ông bà tạ lễ vè nhà. Ngay cuối canh tư hôm đó bà Tạ Thị Hoan nghỉ tại buồng trong bỗng nhiên thấy mộng hai ngôi sao lấp lánh ánh quang xà suống, bà liền nuốt lấy.
Từ đó bà mang thai, 12 tháng sau –
Tháng giêng Đinh Hợi bà sinh đôi hai trai to khỏe dáng mạo kỳ khôi ..”
Một trong hai người chính là Nguyễn Hiển có công giúp nước và được lập đình thờ khi Ngài hóa thân.
Từ chiều ngày 14 Ban tổ chức lễ hội của làng cùng các cụ hội người cao tuổi đã thành kính Lễ Yết lên Thành Hoàng xin Ngài hiển linh về chứng giám lòng thành của dân làng.
Từ sáng sớm ngày 05 tháng 3 tức ngày Rằm tháng giêng năm Ất Mùi các cụ trong hội NCT cùng các cháu giúp việc BTC đã có mặt tại đình chỉnh tề chuẩn bị cho buổi lễ chính.
Sau lễ chính là lễ chúng sinh những người cùng Thành Hoàng đánh giặc đã hy sinh
... Và bà con trong làng mang lễ cúng Thành Hoàng mong ngài phù hộ độ trì cho gia đình an khang thịnh vượng
Công đức cũng là biểu hiện tri ân Thành Hoàng cũng là góp phần xây dựng văn hóa tâm linh quê nhà
 |
| Bộ phận hậu cần đóng oản và chia lộc |
 |
| Cụ Ông nhiều tuổi nhất làng - Cụ Đặng Biết Đốm |
