THÀNH HOÀNG LÀNG

Đình làng Hoàng Xá thờ đức Quý Minh, Vị thứ ba trong “ Tam vị đại vương thượng đẳng thần Tản Viên sơn thánh” – Đệ tam Tản Viên sơn thánh Nguyễn Hiển – Hữu Kiên Thần, hữu Đô Đài  đại phu Quý Minh Đại vương thượng đẳng thần

Truyền thuyết ghi lại rằng : Vào đời Hùng vương 18 ( Hùng Duệ Vương ở động Lăng Xương, phủ Gia Hưng, đạo Sơn Tây có một gia đình hai anh em ruột họ Nguyễn.

Người anh là Nguyễn Cao Hành, vợ là Lê Thị Đen.

Người em là Nguyễn Ban, vợ là Tạ Thị Hoan.
Hai ông đã cao tuổi mà vẫn chưa có con nối dõi, nên rất đỗi buồn phiền.
Trong một ngày giỗ tổ hai anh em than thở cùng nhau rồi cùng phân phát của cải làm phúc để cầu lấy chút thừa tự.

Bẵng đi có đến dăm năm. Vào một ngày xuân hai ông lên thăm núi thiêng Tản Lĩnh. Trên đường xuống núi hai ông gặp một Tiên lão. Hiểu được tâm tư hai ông,Tiên lão giúp táng phần mộ tổ hai ông trên núi Thu Tinh.
Một năm sau hai bà vợ của các ông đều mang thai. Tháng Giêng năm Đinh Hợi, ông bà Nguyễn Cao Hành sinh được một người con trai đặt tên là Tuấn. Ông bà  Nguyễn Ban sinh đôi hai trai đặt tên là Sùng và Hiển.

Trong” Hùng Duệ vương triều công thần nhị vị đại vương ngọc phả cổ lục” lại chép như sau :”… Ông bà tuổi đã cao nhưng chưa có con trai, ông bà biện tiền, hương lẽ vật vào Động trên núi Tuyết đất Đường Lâm đẻ cầu tự. Cuối canh ba ông mộng thấy có hai cụ già cao lớn, mũ áo tề chỉnh tự xưng là anh em của thần núi,dòng dõi nhà Hùng bảo cho hay rằng: Nhà anh đức dầy, trời soi xét tới, định liệu cho anh em ta giáng sinh vào đời, sớm muộn đã định, đừng buồn rầu thêm nữa. Nói xong cùng biến.
Ngày hôm sau ông bà tạ lễ vè nhà. Ngay cuối canh tư hôm đó bà Tạ Thị Hoan nghỉ tại buồng trong bỗng nhiên thấy mộng hai ngôi sao lấp lánh ánh quang xà suống, bà liền nuốt lấy.

Từ đó bà mang thai, 12 tháng sau – Tháng giêng Đinh Hợi bà sinh đôi hai trai to khỏe dáng mạo kỳ khôi ..”

Lại nói về 3 anh em Tuấn, Sùng, Hiển từ bé đã lộ rõ tư chất thông minh quảng đại. 7 tuổi đã được học, cho đến 13 tuổi đã thông thiên kinh vạn quyển, văn tài võ giỏi. Năm 16 tuổi Cha mẹ ba hai nhà đều vè nơi cực lạc. Ba anh em dựa vào nhau vừa học vừa kiếm việc nuôi thân, sau đó lên núi Ngọc Tản xin làm con nuôi bà Ma Thị Cao Sơn Thần Nữ.

Một lần anh Tuấn lên núi chặt một cây cổ thụ, chiều về báo cho mọi người. Sáng hôm sau mọi người cùng lên thì cây chặt hôm qua lại xanh tươi như cũ. Tuấn không nản chí một mình ở lại hạ cây một lần nữa. Đêm hôm ấy Tuấn không về mà nấp ở một chỗ để khám phá bí mật của cây.  Chính vì vậy mà Tuấn đã gặp Thái Bạch Thần Tinh Tử Vi Thiên Tướng và Ngài đã cho Tuấn một cây gậy Linh trượng. Nhờ Linh trượng Tuấn diệt trừ thú dữ trị bệnh cứu người. Một lần Tuấn cứu sống một con rắn đen bị đánh sắp chết. Không hay rằng đó là con của Long Vương Động Đình hồ. Long Vương tạ ơn cho Tuấn cuốn sách ước và từ đó diệu pháp của Tuấn càng cao.

Ma Thị Cao Sơn Thần Nữ lập chúc thư giao cho Tuấn cai quản núi Tản và một vùng rộng lớn xung quanh. Tuấn bái nhận và chia cho em Sùng quản đất Non sơn, Hiển quản đất Lăng Sơn. Danh tiếng ba ông ngày một lớn. Dân phong Nguyễn Tuấn là Tản Viên sơn Thánh; Nguyễn Sùng là làm Tả kiên thần; Nguyễn Hiển là Hữu kiên thần.

Thời bấy giờ, vua Hùng 18 là Hùng Duệ vương. Vua là người tài giỏi, kế nghiệp tổ tông giữ yên đất nước thanh bình, hưng thịnh. Vua có nhiều con nhưng hèm vì chết yểu cả, duy chỉ còn hai người con gái xinh đẹp. Chị cả là Mỵ nương Tiên Dung đã gã cho Chử Đồng Tử, còn em là Mỵ nương Ngọc Hoa vua cho dựng lều kén rể ngoài thành chọn người tài làm phò mã. Ngọc phả còn lưu tại đình Hoàng Xá cũng chép lại như sau : “ Thờ Hùng đồ mạt, tạo thiêu ý cáo chung. Duệ vương sinh đắc: Nhị thập tam hoàng tử, lục nữ công chúa, nhi giai bộ bộ đế vương Tiên bồng, tuyệt tích lập đích vô nhân. Duy tồn nhị công chúa, đệ nhất công chúa giá Đồng Tử công, tại Khoái Châu phủ, Đa Hòa trang. Tồn đệ nhị công chúa: Thiềm cung phương toản, ngọc diệp chính phong, túc khé lương duyen, giai kỳ vị định..”

Chính sử Đại Việt cũng có hai truyền thuyết lưu truyền trong dân gian đó là : Phù Đổng Thiên Vương và Sơn Tinh Thủy Tinh.
Truyền thuyết Sơn Tinh Thủy Tinh mọi người ai cũng đã biết. Phần cuối Sơn tinh- Tản viên sơn Thánh Nguyễn Tuấn đã đón Mỵ Nương vè núi Tản Viên. Ngài giao cho Tả - Hữu kiên thần (Nguyễn Sùng và Nguyễn Hiển)  ở lại giúp vua. Vua phong cho Tả kiên thần Nguyễn Sùng làm Tả đô đài đại phu và Hữu kiên thần Nguyễn Hiển làm Hữu đô đài đại phu.

Cuối triều Hùng, Thục vương mang quân xâm lược. Tản viên sơn Thánh cùng Tả, Hữu kiên thần chỉ huy bá tánh đánh tan quân Thục đem lại thái bình cho đất nước.

Do công lao với nước Duệ Vương phong Tản viên sơn Thánh là Nhạc phủ kiêm thượng đẳng; Tả kiên thần Nguyễn Sùng là Cao sơn đại vương và Hữu kiên thần Nguyễn  Hiển là Quý Minh đại vương.

Hùng Duệ vương muốn nhường ngôi cho Tản viên sơn Thánh, nhưng Ngài hết lòng từ chối và khuyên vua nhương ngôi cho Thục An Dương Vương. Vua y lời. Năm đó là năm Giáp Thìn ( 257 trước CN). An Dương Vương lên ngôi đổi ten nước là Âu Lạc đóng đô ở Phong Châu, Phú Thọ.
Đang khi vua Hùng nhường ngôi báu, ba anh em Tuấn, Sùng Hiển theo nhau về trời. Hùng Duệ vương truy phong cho :

Nguyễn Tuấn - Tản viên sơn Thánh là Tản viên sơn Quốc chúa kiêm Thượng đẳng thần

Nguyễn Sùng là Cao sơn đại vương Thượng đẳng thần
Nguyễn  Hiển là Quý Minh đại vương Thượng đẳng thần

Việc đức Quý Minh vè trời, ngọc phả đình Hoàng Xá phác họa hình ảnh thật hùng tráng : “ Thời đương thu thiên, Quý Minh công nãi tọa doanh trung, hốt nhiên kiến thiên địa hối minh, âm vân tứ khởi, nhật trung tự dạ, đại tác hoàng vân nhất phiến nhi xích quyến chi hình,tự thiên giáng ư doanh trung, kiến thân công phi xuất tòng vân nhi khứ..”

Hội làng Hàng xá được tổ chức mỗi năm 2 lần vào ngày sinh và ngày hóa của Ngài. 

Nguồn : ST và BS từ cuốn LÀNG HOA ĐÌNH